525 A king should not only be a patron of poets, but also should have great compassion to become an Ocean of Great Qualities. गुणांबो रासी बनने के लिये, राजा सिर्फ कवियों के पोषक होना नहीं, दया भरित महोन्नत व्यक्ति होना चाहिए। గుణాంబో రాశి కావాలంటే, కేవలం కవులను పోషిస్తే చాలదు, దయాంబో రాశి కూడ కావాలి.

Poetic Glory of Mukku timmana, 16C CE. कवि मुक्कु तिम्मना के कविता वैभव. ముక్కు తిమ్మన కవితా వైభవం.

Mother tongue Telugu language:
తన దంతాగ్రముచేతఁ దీక్ష్ణమతి, నుద్య త్కుంభయుగ్మంబుచే
త నితాంతోన్నతి, దాన విస్ఫురణ నుత్సాహంబు, శుండా ముఖం
బున దీర్ఘాయువు నిచ్చుఁ గావుత గుణాంభోరాశికిం గృష్ణరా
యనికి న్వారణ రాజ వక్త్రుఁడు కృపాయత్తైక చిత్తాబ్జుఁడై.

ఈ పద్యం, ముక్కు తిమ్మన వ్రాసిన పారిజాతాపహరణం కావ్యం అవతారిక లోనిది. తిమ్మన తన కావ్యాన్ని శ్రీకృష్ణ దేవరాయలకి అంకితమిచ్చాడు. అవతారిక ఉపోద్ఘాతం లాటిది. దీనిలో తిమ్మన తన కృతిభర్త కృష్ణదేవరాయలను రకరకాల దేవతలు అనుగ్రహించాలని ప్రార్ధిస్తాడు. దేవతలనూ పొగడం ఉంటుంది. కృతిభర్తనూ పొగడటం ఉంటుంది. ఈ పద్యంలో తిమ్మన గణేశుడిని (వినాయకుడిని) తన రాజుకి మంచి ఆయుర్దాయాన్ని ఇవ్వమని కోరుతున్నాడు.

వారణ వక్త్రుడు అంటే ఏనుగు ముఖం వాడు. శ్రీకృష్ణదేవరాయలని వర్ణించటానికి వాడిన విశేషణం, "గుణాంబో రాశి", అంటే ఉత్తమ గుణాల సముద్రం. రాయలకి దీర్ఘాయువును వినాయకుడు ఇవ్వాలి.

World language English in Roman script:
tana dantAgram cEta tIkshNa mati, udyat kumbha yugmambucE-
ta nitAntOnnati, dAna visphuraNan utsAhambu, SunDA mukham-
buna dIrghAyuvu niccu kAvuta guNAmbO rASiki krishNa rA-
yanikin vAraNa rAja vaktruDu kripAyataika cittAbjuDai.

This verse is from the poetic composition 'pArijAtApa haraNam' by South Indian Medieval Telugu poet 'mukku timmana', 16CE circa.

This verse is in the introduction to the book. Timmana dedicated his book to his patron, Hampi Vijayanagara king Srikrishna dEva rAyalu, 16CE circa.

Timmana, is in this verse, praying God "gaNapati" (also called vinAyaka) to endow his patron king KrishNa dEva rAya with LONG LIFE (dIrghAvuyu). vAraNa rAja vaktruDu in the fourth line, is the elephant faced God, gaNapati or gaNEsh. 'guNAmbO rAsi' is a phrase of three words. guNa = virtuous qualities. ambO = water. rAsi = pool. Combined meaning 'A pool of great qualities'. Timmana wants longevity to his king who was a pool of great qualities.

National Language Hindi in dEvanAgari Script जातीय भाषा हिंदी देवनागरी लिपि मे
तन दंताग्रमु चेत तीक्ष्ण मति, उद्यत कुंभ युग्मंबुचे-
ते नितांतोन्नति, दान विस्फुरणन् उत्साहंबु, शुंडा मुखं-
बुन दीर्घायुवु निच्चु कावुत गुणांभो राशिकि कृष्ण रा-
यनिकिन् वारण राज वक्त्रुडु कृपायतैक चित्त अब्जुडै ।

यह पद्य महाकवि मुक्कु तिम्मन विरचित पारिजातापहरणम काव्य के अवतारिक (उपोद्घात) से है। तिम्मना मध्य युग, १६ शताब्दी के कवि थे। हंपी विजयनगर के राजा श्री कृष्ण देवराय के दरबार के, अष्ट दिग्गज कवियों में एक थे।

तिम्मना अपने काव्य पारिजात अपहरण को अपने पोषक हंपी विजयनगर् राजा श्रीकृष्ण देव रायलु को समर्पण (अंकित) किया। उन दिनों में काव्यावतारिकाओं में कृति भर्ता के गुण गान करना पारंपरिक आचार था। कवियों ने कई (विविध) देव देवताओं से प्रार्धना करते थे कि, वे अपने राजा को दीर्घायु देना।

महाकवि अपने काव्यावतारिका में भगवान गणेश से प्रार्धना कर रहे थे कि, वे अपने पोषक, हंपी विजयनगर् राजा श्री कृष्ण देव रायलु को दीर्घायु देना। कवी , रायलु को वर्णन करने के लिये, एक विशेषण के उपयोग किया: गुणांबो राशी, याने सर्व सुगुणों के सागर।

Mother tongue Telugu language:
ఇపుడు మనం స్వర్గీయ సురవరం ప్రతాప రెడ్డి గారు తన ఆంధ్రుల సాంఘిక చరిత్ర గ్రంధం లో వ్రాసిన కొన్ని వాక్యాలను పరిశీలిద్దాము.

"... ఒక సారి కృష్ణ రాయలు స్వయంగా ఒక అడవి దున్నను వేటాడి పట్టుకొని వచ్చెను. దానిని దేవీనవరాత్రులలో దేవికి బలి యియ్య ఏర్పాటు చేసెను. ఆచార ప్రకారము ఒకే ఒక కత్తి వ్రేటుతో దున్న తల తెగి పడవలెను. తెచ్చిన అడవిదున్న ఏనుగంతటిది. దాని కొమ్ములు సాగి తోకను తాకుచుండేను. అంతటి జంతువును ఒకే వ్రేటుతో నరకుటకు వీరులందరును వెనుక ముందాడిరి. అప్పుడు విశ్వనాథ నాయకుడు ఖడ్గము తీసుకొని సులభముగా ఒక్క కత్తి ఊపుతో దాని తలను ఎగుర మీటెను. ..."

World language English in Roman script:

Late Suravaram Pratapa Reddy, one of the gems of Telugu authors, in his book "Social History of Andhras" wrote as under (quoting Domingo Paes, European Traveller who visited Hampi Vijayanagara, during the Krishna Deva rAyalu's reign):

"... Krishna rAyalu once brought a male wild buffalo, having hunted from the forest. He had arranged for sacrificing it to Mother Goddess Durga, during dEvi navarAtris (called durga pUja holidays in Bengal and North India, during the months of Oct-Nov.). According to custom and tradition, the male buffalo's head should roll down with one stroke of the sword. The male buffalo brought was of the size of an elephant. Its horns were elongated and were touching its tail. Knights in the king's court, were hesitating to behead that buffalo in one stroke of sword (they were doubting their own capabilities). Then VisvanAtha Nayaka (one of the knights) came forward and easily & felicitously beheaded it with one shake of his sword. ... "

स्वर्गीय सुरवरं प्रताप रॆड्डी, तॆलुगु महा रचयिता, अपने ग्रंथ "आंध्रुल सांघिक चरित्रा" ग्रंध में, उन दिनों में हंपी विजय नगर संदर्शित यूरोपियन यात्री डोमिंगो पेस् को कोट करते हुए लिखे थे: --

"...एक बार कृष्ण रायलु (हंपी राजा) एक पुरुण अरना भैंसा को शिकार करके लाया था। वे, उस भैंसा को माता दुर्गा की पूजा में, नवरात्री पूजा दिनों मे, बली करने के इंतजाम किया। परंपरा के अनुसार, उस पुरुष भैंसा के शिर , तलवार के एक घात से, भूमि पर गिर पडना चाहिए। उस भैंसा के सींग बहुत लंबे थे, और पश्च तक व्याप्त थे । राजा के दरबार के वीरों में आत्म विश्वास कम था, इसीलिये वे, एक घात में उस भैंसा को बली कृत्य करने के लिये आगे नही आ रहे थे। तब, विश्वनाथ नायक (दरबार में एक वीर) आगे आ कर, एक घात में उस भैंसा के शिर को छेद किया। "

ybrao-a-donkey's humble view वैबीराव गधे के विनम्र राय వైబీరావు గాడిద వినమ్ర వ్యాఖ్య


Our kings were great Oceans of virtuous qualities, because poets praised them, having received their patronage. Compassion is one quality which our kings lacked. For the sake of their own welfare, the Great King Krishna dEva rAyalu was so timid, that he chose to sacrifice a poor male wild buffalo to Goddess durgA.

राजाओं से चीनी चीनांबर, सुवर्ण, रत्न, कस्तूरी, आदी लेनेवाले कवि लोग, अपने राजाओं को सद्गुण सागर कहने में कुछ आश्चर्य और करामती नहीं रहेगा। परन्तु, हमारे को, उन गुण गानों को विश्वास करने में, मुझे आनंद नहीं उठ रहा है। भैंसों को एक घात से कटाने वाला राजा, गुणांबो राशी कैसा होगा। असाध्य। असंभव।

రాజుల దగ్గర చీనీ చీనాంబరాలు, బంగారం, రత్నాలు, కస్తూరి, మొ|| తీసుకునే కవిరాజులు, తమ పోషక ప్రభువులను సద్గుణ రాశులుగా కీర్తించటం సహజమే. కానీ వాటిని మనం నమ్మటం ఎంత వరకు సమర్ధనీయం ? ఒకే కత్తి విసురుతో దున్నపోతులను నరికించే వాళ్ళు వీరులూ అవరు, కరుణామయులూ అవరు. గుణాంబోధులు అంతకన్నా అవరు. దేవతల ప్రీతి కొరకు అమాయక జంతువులను బలిచ్చే వాళ్ళు పిరికి వాళ్ళ కిందే లెక్క.

There are some variations in the versions of English, Hindi, and Telugu. I shall try to correct them later.



(To continue सशेष ఇంకా ఉంది.).